اولین روزهای اسفند98 بود که ویروس مرموز کرونا وارد کشورمان شد. با ورود این ویروس به کشور، اولین نهادی که اعلام دورکاری کرد، آموزش‌وپرورش و همچنین نهادهای زیرمجموعه آموزش عالی بودند. دورکاری بیش از 14میلیون دانش‌آموز و 3میلیون و 700هزار دانشجو به‌همراه 1.5میلیون معلم و استاد دانشگاه زیرساخت‌های جدیدی را برای ادامه آموزش‌ها می‌طلبید. یکی از این زیرساخت‌ها، دسترسی عادلانه همه دانش‌آموزان و دانشجویان کشور به آموزش‌های آنلاین بود که این دسترسی به‌رغم گذشت چندین‌ماه هنوز هم با اما و اگرها ازسوی مسئولان روبه‌رو بوده است. اولین زیرساخت مورد نیاز، دسترسی برابر به اینترنت و شبکه هوشمند سراسری برای دریافت آموزش‌های آنلاین ارائه‌شده ازسوی وزارت علوم و آموزش‌وپرورش است. براساس آنچه مسئولان وزارت آموزش‌وپرورش اعلام کرده‌اند، از اوایل آبان سال جاری، از ۱۴میلیون و ۷۰۰هزار دانش‌آموز نزدیک به ۱۱میلیون و ۴۵۰هزار دانش‌آموز در شبکه شاد احراز هویت شدند که عملا 20 درصد از این تعداد نیز صرفا ثبت‌نام‌شده و غیرفعال هستند. به‌عبارت ‌دیگر، از کل 14میلیون و 700هزار دانش‌آموز عملا ۹میلیون و ۳۰۰هزار کاربر فعال بوده و 5میلیون و 400هزار نفر از امکانات و آموزش‌های این شبکه به‌ظاهر سراسری بی‌بهره‌اند. برآوردها نشان می‌دهد بیش از 60درصد دانش‌آموزان عملا به‌جهت عدم دسترسی به اینترنت از دسترسی به شبکه شاد محروم مانده‌اند. آنچنان ‌که در این گزارش می‌خوانید، درکنار عدم دسترسی برخی دانش‌آموزان به گوشی‌های تلفن‌همراه هوشمند، عدم دسترسی به اینترنت یکی از بزرگ‌ترین موانع برقراری عدالت آموزشی در کشور بوده است.

در این گزارش قصد داریم به موضوع عملکرد اپراتورهای تلفن‌همراه در گسترش دسترسی عمومی به اینترنت بپردازیم.

بررسی‌ها نشان می‌دهد طی سال99 درآمد هر دو اپراتور بزرگ تلفن‌همراه کشور یعنی ایرانسل و همراه اول که بیش از 97درصد بازار شبکه تلفن را در دست دارند، بین 30 تا 35درصد افزایش‌یافته و در این ‌بین، درآمد آنها از اینترنت و خدمات داده رشد 47 تا 50درصدی داشته است. با این ‌حال آمارها نشان می‌دهد حداقل 18هزار روستا هیچ دسترسی به شبکه تلفن‌همراه نداشته و علاوه‌بر این، در تعداد قابل‌توجهی از روستاهای کشور نیز که به شبکه تلفن‌همراه دسترسی دارند، دسترسی به اینترنت عملا غیرممکن است. همچنین طبق آمارهایی که سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی ارائه داده، در سال جاری به‌رغم افزایش چشمگیر درآمد اپراتورها، بیشترین شکایت مربوط به عدم آنتن‌دهی شبکه‌های 3G و 4G  بوده است. عدم تضمین کیفیت سرویس ارائه‌شده و عدم رعایت تعرفه ترافیک داخل و بین‌الملل بیشترین عناوین شکایت‌های مشترکان از اپراتورهای تلفن‌همراه بوده است.

 درآمد همراه اول به 17 هزار میلیارد تومان رسید

براساس گزارش ماهانه شرکت ارتباطات سیار ایران، درآمد شناسایی شده این شرکت از اول سال مالی (فروردین 99) تا پایان 9 ماهه سال جاری به 17 هزار و 194 میلیارد تومان رسیده که فقط 118 میلیارد تومان با کل درآمد شرکت در 12 ماهه پارسال فاصله داشته و از درآمد 12 هزار و 818 میلیارد تومانی 9ماهه سال 98 نیز 4 هزار و 376 میلیارد تومان یا 34 درصد بیشتر است. طبق اطلاعات گزارش ماهانه شرکت ارتباطات سیار ایران، از مجموع درآمد 17 هزار و 194 میلیارد تومانی همراه اول، 6 هزار و 550 میلیارد تومان آن مربوط به درآمد کارکرد مشترکین خطوط دائمی، هزار و 180 میلیارد تومان آن مربوط به درآمد استفاده از امکانات شبکه، توسط سایر شرکت‌های تلفن همراه (اتصال متقابل)، حدود 57 میلیارد تومان از فروش خطوط جدید تلفن همراه، حدود 95 میلیارد تومان آن مربوط به سایر درآمدها، 92میلیارد تومان مربوط به خدمات ارزش افزوده و درنهایت 9 هزار و 220 میلیارد تومان نیز مربوط به درآمد کارکرد مشترکین خطوط اعتباری است.

براساس گزارش همراه اول، بیشترین رشد درآمد این شرکت در 9ماهه امسال نسبت به 9 ماهه سال گذشته مربوط به سایر درآمدها با رشد 63 درصدی است. پس از آن درآمد کارکرد مشترکین خطوط اعتباری با رشد 42 درصدی در رتبه دوم قرار دارد. درآمد از کارکرد مشترکین خطوط دائمی نیز با رشد 33 درصدی در رتبه سوم قرار دارد.

 رشد 47 درصدی درآمد همراه اول از اینترنت

گرچه در گزارش ماهانه شرکت، رقم درآمد شرکت از اقلام جزئی‌تر همچون درآمد از اینترنت و فروش داده قابل‌تشخیص نیست، اما آن‌طور که سیدیاسر رایگانی، مدیرکل جدید ارتباطات همراه اول گفته، مصرف اینترنت در شبکه همراه اول در 9 ماهه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل به دوبرابر افزایش یافته و مصرف روزانه نیز به 12.5 پتابایت رسیده است. همچنین نگاهی به آمارهای 6 ماهه صورت مالی همراه اول نیز که به صورت دقیق‌تر ارقام درآمدهای شرکت را ذکر کرده، نشان می‌دهد از کل درآمد 11 هزار و 370 میلیارد تومانی این شرکت در نیمه‌اول سال‌جاری، حدود 6 هزار و 207 میلیارد تومان یا به‌عبارتی حدود 55 درصد درآمد شرکت از خدمات داده یا فروش اینترنت بوده است

همچنین مقایسه میزان درآمد همراه اول از خدمات داده در 6 ماهه امسال با مدت مشابه سال 1398 نیز نشان می‌دهد درآمد 6 هزار و 207 میلیارد تومانی این شرکت در نیمه‌اول امسال نسبت به درآمد 4 هزار و 211 میلیارد تومانی شرکت در 6 ماهه 98 رشد 47 درصدی داشته است. در یک جمع‌بندی اگر مانند نیمه‌اول سال‌جاری که درآمد شرکت از خدمات داده معادل 55 درصد کل درآمد شرکت بوده، این وضعیت در 9 ماهه نیز ادامه داشته باشد، در آن صورت درآمد شرکت از خدمات داده در 9 ماهه امسال چیزی در حدود 9 هزار و 457 میلیارد تومان خواهد بود که رقم شگفت‌انگیزی است.

58 درصد درآمد ایرانسل از اینترنت است

طی سال‌های اخیر شرکت ایرانسل به‌جز آمار و ارقامی که چندان ربطی هم به جزئیات عملکرد مالی این شرکت ندارد، چیزی از درآمدهای خود منتشر نکرده و اگر آماری هم منتشرشده عمدتا مربوط به عملکرد فنی و در حوزه توسعه زیرساخت‌ها بوده است. در این خصوص تماس خبرنگار «فرهیختگان» با این شرکت نیز بی‌فایده بود و استدلال روابط عمومی شرکت این است که از آنجایی که ایرانسل هنوز به بورس ورود نکرده است، درخواست شفافیت مالی، صورت مالی و شبیه به اینها عملا جای پرداختن ندارد. این نکته لازم به ذکر است که مهلت عرضه سهام ایرانسل در بورس بر اساس مفاد الحاقیه پروانه اپراتور دوم تلفن همراه ایران از سال 1388 به اتمام رسیده است، اما هنوز هم مدیران این شرکت در مقابل ورود به بازار سرمایه مقاومت می‌کنند و این مقاومت به 11 سال رسیده است. قابل ذکر است اجبار به ارائه حساب‌های شفاف، الزام در پاسخگویی به سهامداران خرد در مجمع عمومی عادی سالانه، انتشار صورت‌های مالی بر اساس مصوبات سازمان بورس و رصد اطلاعات شرکت از سوی گروه زیادی از سهامداران، نمونه‌ای از دلایلی است که برخی شرکت‌ها را از بورسی‌شدن منع می‌کند. اما از اینها هم که بگذریم، گفته شد که از کل بازار تلفن همراه کشور حدودا نزدیک به 43 درصد بازار در اختیار شرکت ایرانسل، 53 درصد در اخیر همراه اول و مابقی در اختیار رایتل است. با این وصف، به‌نظر می‌آید درآمد ایرانسل در 9ماهه امسال باید چیزی در حدود 13 هزار میلیارد تومان باشد که البته این رقم برآوردی است. اما برای برآورد دقیق‌تر رقم درآمد ایرانسل به سراغ صورت مالی شرکت «ام‌تی‌ان آفریقای جنوبی» رفته‌ایم که 49 درصد از مالکیت ایرانسل را در اختیار دارد.

براساس صورت مالی نیمه‌اول سال 2020 شرکت آفریقای جنوبی، در نیمه‌اول سال‌جاری میانگین درآمد این شرکت از هر مشترک ایرانسل حدود 26 هزار و 357 تومان بوده است. همچنین کل درآمد سهم 49 درصدی این شرکت از ایرانسل در نیمه‌اول امسال حدود 4 میلیارد و 344 میلیون راند (واحد پول آفریقای جنوبی) بوده است. این رقم را اگر به دلار تبدیل کنیم، به عدد 284 میلیون دلار می‌رسیم. از رقم 4 میلیارد و 344 میلیون راند، بیش از 58 درصد آن (2 میلیارد و 536 میلیون راند) مربوط به درآمد از فروش اینترنت و خدمات داده است، نزدیک به 30 درصد آن مربوط به تماس‌ها و مابقی نیز مربوط به پیامک‌ها، فروش دستگاه‌ها، خدمات سیم‌کارت و غیره است. قابل ذکر است در 6ماهه اول سال 2019 نیز درآمد شرکت آفریقایی از ایرانسل حدود 262 میلیون دلار بوده است. البته با توجه به اینکه ارقام ریالی درآمدهای این شرکت ارائه نشده و در تبدیل ریال به راند (پول آفریقای جنوبی) به‌واسطه کاهش ارزش پول کشورمان، افزایش درآمدها چندان قابل مشاهده و ملموس نیست. با این حال مقایسه ارقام دلاری (تبدیل ارزها) دو سال نشان می‌دهد درآمدهای ریالی ایرانسل در نیمه‌اول سال‌جاری رشد 32 درصدی داشته است. همچنین این میزان برای درآمدهای ناشی از ارائه خدمات داده رشد 45 درصدی است.

 در 18 هزار روستا حتی موبایل هم آنتن نمی‌دهد

درخصوص دسترسی روستاها به اینترنت هیچ‌کدام از اپراتورها آماری از دسترسی منتشر نکرده‌اند، اما درخصوص پوشش و آنتن‌دهی، طبق آمارهای سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، درحال حاضر همراه اول 44هزار و 918روستا را پوشش پایین‌ترین سطح تکنولوژی که G2 است، قرار داده و 17هزار و 582روستا حتی به شبکه هم وصل نبوده و قادر به برقراری ارتباط با موبایل نیستند. شرکت ایرانسل نیز از کل 62هزار و 500روستا، تنها برای 18هزار و 127روستا قابل دسترسی است. یعنی ایرانسل نیز بیش از 44هزار روستا را پوشش (عدم برخورداری از پایین‌ترین سطح تکنولوژی یعنی G2) نمی‌دهد. بدترین عملکرد نیز مربوط به شرکت رایتل است که تنها 604روستا تحت پوشش شبکه این اپراتور هستند. البته با توجه به رویکرد توسعه سازمانی و اهداف دیگر رایتل، به‌نظر می‌رسد این شرکت برنامه پوشش شبکه سراسری را نداشته و آنچنان که گفته شد، نزدیک به 97درصد از بازار شبکه تلفن‌همراه کشور دراختیار دو شرکت ایرانسل و همراه اول است و انتظارها عمدتا از این دو اپراتور بوده است.